تۆرکمن دیلی

11. کؤمکچی‌لر

اؤزباشئنا مانئ آنگلاتمایان و سؤزلم آغضاسئ بۇلوپ بیلمه‌یأن هم-ده سؤزلری، سؤزلم‌لری بیر-بیرینه باغلاماغا یا-دا سؤزلرینگ سۇنگوندا گلیپ، اؤز اؤنگۆندأکی سؤزلری دۆرلی مانئ‌لاردا گتیرمأگه خئزمات ادیأن سؤزلره کؤمکچی‌لر دیییلیأر.

کؤمکچی سؤزلر یرینه یتیریأن خئزماتئنا غاراپ ایکی تۇپارا بؤلۆنیأرلر: باغلایجئ کؤمکچی‌لر و سؤز سۇنگئ کؤمکچی‌لر.

11.1 باغلایجئ کؤمکچی‌لر

اؤزباشداق مانئ آنگلاتمان، سؤزلری یا-دا سؤزلم‌لری باغلانئشدئرماغا خئزمات ادیأن سؤزلره باغلایجئ کؤمکچی‌لر دیییلیأر.

هۇوا سۇوادئ و غار یاغماغا باشلادئ.

باغلایجئ کؤمکچی‌لر، سؤزلمدأکی خئزماتئنا گؤرأ، بیرنأچه تۇپارلارا بؤلۆنیأرلر:

  1. اوغورداش مانئلئ سؤزلری و سؤزلم‌لری باغلانئشدئریان باغلایجئ‌لار: و، هم، بیلن، -دا، -ده.

    یۇلاغچئ‌لار مۆندۆلر و اۇتلئ اوغرادئ.

  2. غارشئلئقلئ مانئلئ سؤزلم‌لری باغلانئشدئریان باغلایجئ‌لار: امّا، یؤنه، ولی، یؤنه، ولین.

    شونچا غاراشدئم امّا ولی، ماشین گلمه‌دی.

  3. ایکوچلولئغئ بیلدیرمأگه خئزمات ادیأن باغلایجئ‌لار: یا، یا-دا.

    اۇل شو گۆن گلر یا-دا ارتیر اؤیلأن.

  4. گزکلشیگی آنگلادیان باغلایجئ‌لار: کأ (کأته).

    کأ من اۇلارا باراردئم، کأته-ده اۇل بیزه گلردی.

  5. غارشئلئغئ و شرطی آنگلادیان باغلایجئ‌لار: یۇغسا، بۇلماسا، یۇغسام بۇلماسا.

    غاپئنئ قاقایدئنگ، بۇلماسا یاتجاقدئم.

  6. یۇقلوغئ آنگلادیان باغلایجئ‌لار: نه، نه-ده.

    نه چیش کؤیسۆن، نه کباب (ناقئل).

«هم» کؤمکچیسی‌نینگ یازوو دۆزگۆنی

هم کؤمکچیسی سؤز سۇنگوندان گلنده، اؤزباشداق و غۇشولما حالئنا اؤورۆلیپ، اۇنونگ ایکی هیلی اولانئلئش خأصییتی گپله‌شیکده دوش گلیأر. غۇشولما حالئنا اؤورۆلیپ‌ گپلننِده، اۇنونگ ایکی چکیمسیز سسی دۆشۆریلیأر-ده، دگیشلی سؤزۆنینگ اینچه-یۇغئنلئغئنا ایردیلیپ گپلنیأر. ادبی دیلینگ یازووئندا بۇلسا مونونگ ایکی هیلی اولانئلئشئنا-دا یۇل بریلیأر. یؤنه غۇشولما حالئنا اؤورۆلیپ اولانئلاندا، دگیشلی سؤزی بیلن غۇشولئپ یازئلئپ، اؤزباشداق اولانئلاندا هم، آیرئ یازئلمالئ‌دئر.

آمانام، گؤزلم ساپاغئنئ غۇوئ بیلیأر-آمان هم، گؤزل هم ساپاغئنئ غۇوئ بیلیأر.

جرنینگم، دورسونئنگام اۇیونجاق‌لارئ کأن-جرنینگ هم، دورسونئنگ هم اۇیونجاق‌لارئ کأن.

مونونگ غۇشولما اؤورؤلن فۇرماسئ سۇنگئ چکیملی سس بیلن باشلانیان سؤزلره غۇشولاندا، گپله‌شیکده ایکی ساده چکیملی‌نینگ سؤز اۇرتاسئندا یاناشئق گلمزلیگی سبأبلی، سؤز سۇنگونداقئ گلن دار چکیملی دۆشۆریلیپ‌ گپلنیأر. مونئ یازوودا-دا گپلنیشی یالئ دۆشۆریپ یازمالئ‌دئر.

بیبم، دوردام خاطئ اۇوادان یازیارلار-بی‌بی هم، دوردئ هم خاطئ اۇوادان یازیارلار.

من-أ ساپاغئمئ اۇقادئمام، بیلدیمم-من-أ ساپاغئمئ اۇقادئم هم، بیلدیم هم.

عاشئر اتملی ایش‌لرینی اتدم، غوتاردام-عاشئر اتملی ایش‌لرینی اتدی هم، غوتاردئ هم.

غئلئچ بیزه گلدم، گیتدم-غئلئچ بیزه گلدی هم، گیتدی هم.

هم کؤمکچیسی‌نینگ غۇشولما اؤورۆلن واریانتئ سۇنگئ دئمئق سس‌لره غوتاریان سؤزلره غۇشولاندا، دئمئق سسینگ آچئغا اؤورۆلیشی، دار چکیملی‌لرینگ دۆشۆریلمگی عومومئ قادا اساسئندا بۇلمالئ‌دئر.

توواغام اۇنگات ایشله‌یأر. تۇوزام آراسسالانئپ‌دئر.

11.2 سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر

اؤزباشداق مانئ آنگلاتمایان و سؤزلرینگ سۇنگوندان گلیپ، اؤز اؤنگۆندن گلیأن سؤزلری دۆرلی مانئ‌لاردا گتیرمأگه خئزمات ادیأن سؤزلره سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر دیییلیأر.

سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر اؤزلری‌نینگ خئزماتئ بۇیونچا آشاقداقئ تۇپارلارا بؤلۆنیأرلر:

  1. سبأب و ماقصاد گؤرکزمأگه خئزمات ادیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: سبأبلی، اۆچین، اؤتری، گؤرأ، اوغروندا، زرارلئ.

    سنینگ گیچ گلمگینگ زرارلئ، اۇقووئما یتیشیپ بیلمه‌دیم.

  2. دنگشدیرمگی گؤرکزیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: غاراندا، سردنده، گؤرأ، دنگشدیرنده.

    اۇنونگ بۇیئ سنگکأ گؤرأ، پسرأک.

  3. منگزتمگی گؤرکزیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: یالئ، کیمین، دک.

    آیئ کیمین آصلئشئ گرک‌دیر.

  4. اوغور گؤرکزیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: طاراپ، غارشئ، باقا.

    جمال اجه اۇبا طاراپ أدیملدی.

  5. کیم، نأمه دۇغروسئندا سؤزلنیأندیگینی بیلدیرمأگه خئزمات ادیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: حاقئندا، دۇغروسئندا، باراسئندا.

    صاپار آغانئنگ ادرمنلیگی حاقئندا گۆررۆنگ اتدیک.

  6. واغت-دۇواملئلئق گؤرکزمأگه خئزمات ادیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: چنلی، دِنگِچ، اؤنگ، سۇنگ، اۇوال، اۇزال، بأری.

    اۆچ گۆنه چنلی نأمه ایش اتدینگ؟

  7. بیله‌لیکده‌لیگی گؤرکزمأگه خئزمات ادیأن سؤزسۇنگئ کؤمکچی‌لر: بیلن، بیله.

    من جیگیم بیلن باغئنگ یانئندان گچیپ گیتدیم.