تۆرکمن دیلی

2. سؤزلرینگ هیل‌لری

سؤزلر اؤزلری‌نینگ آنگلادیان مانئ‌لارئ، غورلوش‌لارئ تایئندان بیر-بیرلریندن تاپاووتلانیارلار.

2.1 سادا سؤزلر

بیر سؤزدن عئبارات بۇلوپ، بیر دۆشۆنجأنی آنگلادیان سؤزلره سادا سؤزلر دیییلیأر. سادا سؤزلر بۇغون‌لاردان حاصئل بۇلیارلار، بۇغون‌لار بۇلسا سس‌لردن دۆزۆلیأرلر. سادا سؤزلر بیر بۇغوندان (آت، ایت، سل، یاپ), ایکی بۇغوندان (اۇ+غول، آ+غئز، اۆ+زۆم), اۆچ و اۇندان-دا کؤپ بۇغون‌لاردان (اۇ+قا+را، آ+لا+قا، اِ+کِ+ران+چئ+لئق) دۆزۆلیأرلر.

سؤزلرینگ بللی بیر بۇغنونئنگ بیله‌کی بۇغون‌لارئندان باتلئراق آیدئلماغئنا باسئم دیییلیأر.

غاپلانگ، سۆزمه، دۆزمه یالئ سؤزلرینگ ایکینجی بۇغون‌لارئ بیله‌کی بۇغنا غاراندا، باتلئراق آیدئلیار.

سؤزلرده باسئمئنگ یری‌نینگ اۆیتگمگی بیلن، سؤزلرینگ مانئسئ هم اۆیتگأپ بیلر.

چاتما، سۆزمه، غوراما، دۆزمه سؤزلر حرکت آنگلادئپ ایشلیک بۇلیان بۇلسالار، چاتما، سۆزمه، غوراما، دۆزمه سؤزلری اۇلارداقئ باسئمئنگ یرینی اۆیتگتمگی نتیجه‌سینده بیر زادئنگ آدئنئ آنگلادئپ، آد بۇلوپ هم بیلیأرلر.

تۆرکمن دیلینده باسئم، اساسان سادا سؤزۆنگ سۇنگقئ بۇغنونا دۆشیأر.

2.2 غۇشما سؤزلر

سادا سؤزلرینگ اۆستۆنی یتیرمک بیلن غۇشما سؤزلر دیلیمیزی بایلاشدئریار. سبأبی اۇلار دیلیمیزده شۇل بار بۇلان سادا سؤزلردن تأزه مانئلئ سؤزلری عمله گتیریأرلر. غۇشما سؤزلر هر هایسئ اؤزباشداق مانئ آنگلادیان سادا سؤزلرینگ بیریکمگیندن حاصئل بۇلیارلار.

بیردن آرتئق سادا سؤزلردن بیریگیپ، تأزه بیر مانئ آنگلادیان سؤزلره غۇشما سؤزلر دیییلیأر.

  • خالقارا (خالق، آرا)
  • گۆندۇغار (گۆن، دۇغار)
  • غاراغوم (غارا، غوم)
  • گلنجه (گلین، اجه)

ایسلندیک سادا سؤزلری بیرلشدیریپ، اۇلاردان غۇشما سؤزلری یاساماق بۇلماز؛ غۇشما سؤزلر اوزاق واغتئنگ اؤنۆمی‌دیر. سادا سؤزلردن غۇشما سؤزلرینگ حاصئل بۇلماغئ اۆچین شیله شرط‌لر گرک:

  1. بیرلشدیریلیأن سادا سؤزلرینگ اۇزالقئ مانئ‌لارئ‌نئنگ اؤزگریپ، اۇلارئنگ بیله‌لیکده تأزه بیته‌وی بیر مانئ آنگلاتماغئ گرک.

    • دمیر، تیکن - دمیرتیکن
    • پیشیک، دئرناق - پیشیکدئرناق
    • قئرق، آیاق – قئرق‌آیاق.
  2. بیرلشیأن سادا سؤزلرینگ بیر باسئملئ آیدئلیان سؤزه اؤورۆلمگی ضرور.

    • گلین، اجه - گلنجه
    • باغئر، اؤیکن - باغرؤیکن
  3. غۇشما سؤزه اؤورۆلیأن سادا سؤزلرینگ بیر-بیرینی آیئقلامازلئق‌لارئ ضرور.

    دمیر یۇل - نأهیلی یۇل؟ دمیر-یۇلچئ - نأهیلی یۇلچئ؟ دییمک بۇلمایار.

  4. غۇشما سؤزه اؤورۆلیأن سادا سؤزلرینگ هر هایسئ آیرئ سۇراغا جۇغاب بۇلمان، ایکیسی‌نینگ بیله‌لیکده بیر سۇراغا جۇغاب بۇلماغئ ضرور.

    • کیم؟ - دمیریۇلچئ
    • کیم؟ - بدنتربییه‌چی

غۇشما سؤزلرینگ یازوو دۆزگۆنی

  1. غۇشما خاص آد‌لارئنگ هممه‌سی غۇشولئپ یازئلیار.

    اۇرازنابات، آقنابات، آیدره و. ش. م.

    اگر بیله اولانئلیان خاص آد‌لارئنگ ایکینجیسی‌نینگ ائزئندا اۆچۆنجی یؤنگکمأنینگ غۇشولماسئ گتیریلیأن بۇلسا، اۇندا اۇلار آیرئ یازئلیارلار.

    وۇلغا دریاسئ، مورغاپ اۇازیسی.

    غۇشما خاص آدلارئنگ اۇرتاسئندا یاناشئپ گلیأن ایکی چکیملی‌نینگ گپله‌شیکده بیری دۆشۆریلیپ گپلنیلسه-ده یازوودا ایکیسی هم یازئلیار.

    آلماآتا، آنناۇراز، کؤنِۆرگنچ.

    امّا غۇشما جئنس آدلاردا بو قادا ساقلانمایار.

    ایکیاتیۇق دأل، ایکاتیۇق، آلتئاتار دأل، آلتاتار.

  2. باسئم تایدان بیرلشیپ، تأزه مانئ آنگلادیان غۇشما سؤزلر بیله یازئلیارلار.

    یکغاپان، تۇقلوتای، گؤزدانگدئ، داشدِشن، گۆنِباقار، آیاقغاپ، پۇرسودرمان.

  3. دوروبرمک، غۇیوبرمک، گؤرۆبرمک، اۇقابیلمک یالئ غۇشما ایشلیک‌‌لر غۇشولئپ یازئلیارلار.
  4. کأدی، دۇن، یۇل یالئ سؤزلرینگ اؤنگۆندن اۇلارئ آیئقلاپ گلیأن سؤزلر آیرئ یازئلیارلار.

    دمیر یۇل، اۇتلئ یۇل، آرابا یۇل، سوو کأدی، پالاو کأدی.

  5. جان، آغا، اجه یالئ سؤزلر خاص آدئنگ بیر بؤلگی بۇلوپ گلمه‌دیک واغتدا، اؤزۆندن اؤنگ گلیأن سؤزلردن آیرئ یازئلیار.

    بردی آغا، مئراد جان، بی‌بی ‌‌اجه.

  6. . دار چکیملی‌لرینگ ایکینجی بۇغوندا دۆشۆپ غالماغئ، دئمئق چکیمسیزلرینگ آچئغا اؤورۆلمگی، دۇداق چکیملی‌لرینگ یازوو دۆزگۆن‌لری غۇشما سؤزلرده هم دۇلئ ساقلانیار.

2.3 تیرکش‌ سؤزلر

غۇشما سؤزلر یالئ تیرکش‌ سؤزلرده دیلیمیزینگ سؤزلۆک دۆزۆمینی بایلاشدئریار. بولار ایکی سانئ سؤزۆنگ یا-دا بؤلگینگ ائزلئ-ائزئنا تیرکشیپ اولانئلماق‌لارئندان حاصئل بۇلیارلار.

اۇغلان-اوشاق، چای-پای، پاتئ-پوتئ.

ایکی سؤزۆنگ یا بؤلگینگ ائزلئ-ائزئنا تیرکشیپ گلیپ تأزه بیر مانئ آنگلاتماغئندان عمله گلن سؤزلره تیرکش‌ سؤزلر دیییلیأر.

غۇشما سؤزلر یالئ تیرکش‌ سؤزلر-ده بیته‌وی بیر مانئنئ آنگلادیارلار، یؤنه بولارئ حاصئل ادیأن سؤزلر، بؤلک‌‌لر باسئم تایئندان بیرلشمه‌یأرلر. سبأبی اۇلارئنگ هر بؤلگی باسئمئ اؤزۆنده ساقلایار. شۇنونگ اۆچین-ده اۇل بؤلک‌‌لری بیرلشدیریجی عالامات حؤکمۆنده تیرکش‌ سؤزلرینگ آراسئندا دفیس غۇیولیار. دفیس تیرکش‌ سؤزلری حاصئل ادیأن سؤزلری و بؤلک‌‌لری بیرلشدیریجی اۇرفۇگرافیک بلگی‌دیر. شۇنگا گؤرأ تیرکش‌ سؤزلری دفیس غۇیلان یریندن سطیردن-سطیره گچیرملی بۇلاندا-دا، سطیرینگ آخئرئندا، تأزه سطیرینگ هم باشئندا دفیس غۇیولمالئ‌دئر.

تیرکش‌ سؤزلرده غۇشما سؤزلر یالئ دینگه بیر سۇراغا جۇغاب بۇلیارلار. شۇنونگ یالئ هم اۇلار بیری-بیرینی آیئقلامایارلار.

مثلم:
کیم‌لر؟ اۇغلان-اوشاق‌لار
کیم‌لر؟ غئز-گلین‌لر
نأمه؟ غاب-چاناق
نأدیپ؟ سۇراشا-سۇراشا

تیرکش‌ سؤزلرینگ (یاسالئشئ) حاصئل بۇلشئ

تیرکش‌ سؤزلر آشاقداقئ‌لار یالئ یاسالیارلار:

    1. ایکی سانئ بیری-بیرینه یاقئن مانئلئ سؤزلرینگ ائزلئ-ائزئنا تیرکشیپ گلمگیندن: غاب-غاچ، اۇغلان-اوشاق، چأینک-کأسه، غئز-گلین.
    2. بیر سؤزۆنگ شۇل دورشونا ایکی گزک غایتالانئپ تیرکشدیریلمگی بیلن: حاطار-حاطار، جئقئر-جئقئر، دۆزۆم-دۆزۆم.
    3. آنتۇنیم‌لرینگ تیرکشیپ گلمگی بیلن: اولئ-کیچی، ایچیم-داشئم..
    4. سینۇنیم‌لرینگ تیرکشیپ گلمگی بیلن: دۇغان-غارئنداش، ترتیب-دۆزگۆن، یاغئشلئ-یاغمئرلئ.
  1. ایکی گزک غایتالانان بیر سؤزۆنگ آرالئغئندان -آ، -ا، -با، -به -ما، -مه -ها، -هأ غۇشولمالارئنئ گتیرمک بیلن.

    گچه-گچ، گیتهأ-گیت، یئلبا-یئل.

  2. ایلکی سؤزی مانئلئ، ایکینجیسی مانئ آنگلاتمایان بؤلگینگ تیرکشدیریلیپ اولانئلماغئندان: سوو-پوو، کؤل-سؤل، سۆیت-پۆیت، غۇیون-پۇیون..

  3. ایکی سانئ مانئ آنگلاتمایان بؤلگینگ تیرکشدیریلیپ اولانئلماغئندان: گۆمۆر-یامئر، حئشئ-وئشئ، گۆمی-سامئ.

تیرکش‌ سؤزلرده سؤزه غۇشولمالارئنگ غۇشولئشئ، دار چکیملی‌لرینگ ایکینجی بۇغوندا دۆشۆپ غالئشئ، دئمئق چکیملی سؤزلرینگ آچئغا اؤورۆلیشی، دۇداق چکیملی‌لرینگ یازوو دۆزگۆن‌لری عومومئ قادا اِیِردیلیأر.

تیرکش‌ سؤزۆنگ هر بؤلگی‌نینگ اؤز باسئمئ بار.