تۆرکمن دیلی

5. آد‌لار

طبیغاتدا بار بۇلان أهلی زادئنگ اؤز آدئ بار.

غالام، داش، باغ، سوو.

پرِدمِتی یا-دا پرِدمِتلِشن دۆشۆنجأنی آنگلادیان سؤزلره آد دیییلیأر. آد‌لار کیم؟، نأمه؟، نیره؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلیارلار.

آدامئنگ آد‌لارئ، فامیلییالارئ، اۇنونگ کأرینی، جئنسئنئ، غارئنداشلئغئنئ بیلدیریأن آد‌لار کیم؟ دیین سۇراغا جۇغاب بۇلیارلار.

دؤوران - کیم؟، غئز - کیم؟، چۇپان - کیم؟

یورت، شهر، اۇبا، عومومان، اۇرنئ آنگلادیان آد‌لار، اساسان، نیره؟ دیین سۇراغا جۇغاب بۇلیارلار.

مینسک - نیره؟، آشغابات - نیره؟

غالان پرِدمِتی و پرِدمِتلِشن دۆشۆنجأنی آنگلادیان آد‌لارئنگ هممه‌سی، نأمه؟ دیین سۇراغا جۇغاب بۇلیارلار.

غۇیون - نأمه؟، پیل - نأمه؟، کیتاب - نأمه؟

5.1 آدلارئنگ غورلوشئ

بیر سؤزدن بۇلان آد‌لارا سادا آد‌لار دیییلیأر.

داغ، باغ، کؤل، غالام.

ایکی و اۇندان کؤپ سؤزدن دۆزۆلن آد‌لارا غۇشما آد‌لار دیییلیأر.

دمیرتیکن، کِپجه‌باش، یاشولئ.

سادا آد‌لار هم غورلوشئ بۇیونچا ایکی هیلی بۇلیار: آصئل آد‌لار و یاساما آد‌لار. یاسایجئ غۇشولمالارئنگ غۇشولماغئ بیلن عمله گلن آد‌لار یاساما آد‌لاردئر. آد‌لار مانئ تایئندان عومومئلئقداقئ هم تأکلیکدأکی پرِدمِت‌لرینگ آدئنئ آنگلادیارلار.

5.2 خاص آد‌لار و جئنس آد‌لار

بیر جئنسدان بۇلان پرِدمِتی، دۆشۆنجأنی آنگلادیان آدلارا جئنس آد‌لار دیییلیأر.

آدام، اۇبا، پارتا، صورات.

بیر جئنسدان بۇلان پرِدمِتی آنگلادیان آدلاردان تاپاووتلاندئرماق اۆچین داقئلیان آد‌لارا خاص آد‌لار دیییلیأر.

غاراغوم، کؤپتداغ، آمان.

خاص آد‌لارئنگ یازوو دۆزگۆنی

خاص آد‌لار سؤزلمینگ نیره‌سینده گلسه‌لر-ده، اۇلارئنگ ایلکی حارپئ باش‌ حارپ بیلن یازئلیار.

آشغابات، غاراغوم، گؤکجه.

سؤز یاسایجئ غۇشولمالارئ قابول ادیپ، خاص آدلئغئنئ ییتیرن سؤزلر سطیر حارپ‌لارئ بیلن یازئلیارلار.

مارئلئ، تجنلی، گؤکجلی.

امّا خاص آد‌لارئنگ سۇنگونا -سئز، -سیز، -سوز، -سۆز، -داقئ، -دأکی، -لار، -لر غۇشولمالارئ غۇشولاندا، خاص آد‌لارئنگ ایلکی حارپئ باش‌ حارپ بیلن یازئلیار.

غوربان‌ناظارلار، آشغاباتداقئ.

گازِت-ژورنال‌لارا، کیتاب‌لارا، اثرلره و شۇنگا منگزش‌لره داقئلان آد‌لارئنگ ایلکی حارپئ باش‌ حارپ بیلن یازئلئپ، توتوش آد غۇشا دئرناغئنگ ایچینه آلنئپ یازئلیار.

"مئدام تاییار" گازِتئ، "تأزه یۇل" کۇلحۇزئ.

آدام آدئ داقئلان کأرخانالارئنگ آد‌لارئ‌نئنگ ائزئندان "آدئنداقئ" سؤزی گتیریلیأر هم داقئلان آد غۇشا دئرناق ایچینه آلئنمایار.

ماغتئمغولئ آدئنداقئ اونیوِرسیتِت، آزادئ آدئنداقئ کؤچه.

جۇگرافیک و آدمینیستراتیو-ترریتۇریال آد‌لارئنگ ایلکی حارپئ باش‌ حارپ بیلن یازئلیار.

یورۇپا، داشکنت اۇبلاستئ، بالقان داغئ.

آسترۇنۇمیک آد‌لارئنگ ایلکی حارپئ باش‌ حارپ بیلن یازئلیار.

گۆن، یر، مارس، یدیگن.

بولار خاص آد بۇلوپ گلمه‌دیک واغتئندا، سطیر حارپئ بیلن یازئلیارلار.

شو گۆن، گیجه-گۆندیز، آیئنگ آیاغئ.

5.3 آد‌لارئنگ یاسالئشئ و یازوو دۆزگۆنی

آد‌لار آصئل یاسایجئ غۇشولمالار آرقالئ آد‌لاردان، صئپات‌لاردان، سان‌لاردان، ایشلیک‌‌لردن یاسالیارلار.

آد‌لارئنگ آد‌لاردان یاسالئشئ

آد‌لاردان آد یاسایان غۇشولمالار غۇشولان سؤزۆنینگ اؤنگکی مانئسئنئ اؤزگردیپ، اۇندان تأزه مانئلئ آدئ عمله گتیریأر.

مثلم:
آد غۇشولما تأزه مانئلئ آد
ایش -چی ایشچی
بال -چئ بالچئ

بو غۇشولمالار اساسان، شولاردئر:

غۇشولمالار مئثال‌لار
-چئ، -چی سووچئ، کۇلحۇزچئ
-چا ،-چه یۇرغانچا، تمنچه
-لئ، -لی آغالئ، شیرلی
-چئلئق، -چیلیک، -چولئق، -چۆلیک ایلچیلیک
-ئستان، -یستان، -ۆستان اؤزبِکیستان
-داش، -دِش یۆرکدش، یۇلداش
-یزم پاتریۇتیزم
-کأر، -گأر ایشگأر، سؤوداگأر
-حۇر سۆیتحۇر، موغتحۇر
-کِش چیلیمکش
-دار مالدار، چاروادار

آد‌لارئنگ صئپات‌لاردان، سان‌لاردان، چالئشمالاردان و سس گؤرکزیأن سؤزلردن یاسالئش‌لارئ

صئپات‌‌لاردان، سان‌لاردان، چالئشمالاردان آد‌لارئنگ یاسالماغئ اۆچین، اساسان، -لئق، -لیک، -لوق، -لۆک غۇشولمالارئ خئزمات ادیأر.

سؤز هیلی مئثال‌لار
صئپات آقلئق، کؤرلۆک
سان بأشلیک، اۇنلوق
چالئشما منلیک، اۇللوق
سس گؤرکزیأن سؤز پاسئردئ، گۆپۆردی، وئززئلدئ، اینگّیلدی، حۇررولدئ

آد‌لارئنگ ایشلیک‌‌لردن یاسالئش‌لارئ

آصئل یاسایجئ غۇشولمالار آرقالئ ایشلیک‌‌لردن اؤرأن کؤپ آد‌لار یاسالیارلار.

مثلم:
ایشلیک غۇشولما تأزه مانئلئ آد
آل غئ آلغئ
بر گی برگی
یاز وو یازوو
یاز ئجئ یازئجئ
سؤزله یجی سؤزلِیجی
آق ئم آقئم
غاز ئق غازئق
گؤر ِچ گؤرِچ
یان غئچ یانغئچ
یان غئن یانغئن
غال ئندئ غالئندئ
چئق داجئ چئقداجئ
شارلا ووق شارلاووق
آچ ار آچار
دام جا دامجا
آل مئت آلمئت

5.4 آد‌لارئنگ سان غۇشولمالارئ بیلن اۆیتگیشی

آد‌لار سؤزلمده و سؤز دۆزۆمینده اؤزلری‌نینگ بیر زادا دگیشلیدیگینی بیلدیرمک یا بیری-بیرلری بیلن باغلانئشماق اۆچین سؤز اۆیتگدیجی غۇشولمالار بیلن اۆیتگه‌یأرلر. آد‌لار، سان، یؤنگکمه و دۆشۆم بیلن اۆیتگأپ بیلیأرلر.

آد‌لار بیرلیک و کؤپلۆک ساندا بۇلیار. دینگه یکه‌لیکدأکی پرِدمِت‌لری آنگلادیان‌لارا آد‌لارئنگ بیرلیک سانئ دیییلیأر.

غالام، کیتاب، صورات.

آد‌لارئنگ بیرلیک سانئ‌نئنگ ائزلارئنا -لار، -لر غۇشولماسئ غۇشولئپ، کؤپلۆک سان آنگلادیارلار.

کیتاب+لار، صورات+لار، دپتر+لر.

گپله‌شیکده -لار، -لر، غۇشولماسئ غۇشولئپ، کؤپلۆگی آنگلاتمایان یرلری هم بار.

بیل‌لریم دؤولۆپ باریار. کلله‌‌لریم آغئریار یا-دا جیگیمی دوردئ‌لاردا غۇیدوم.

جۆبۆت پرِدمِت‌لرینگ آد‌لارئنئ آنگلادیان ال، غاش، گؤز، غولاق، آیاق، دۇداق، یانگاق، کؤوۆش، جۇراپ، اللیک یالئ سؤزلرینگ ائزئنا -لار، -لر غۇشولماسئ غۇشولمایار. یؤنه اۇلارئنگ هایسئ-دا بۇلسا بیرینی آنگلاتماق اۆچین اۇلارئنگ اؤنگۆندأکی آیئقلایجئ سؤز گتیریلیأر.

"چپ گؤزۆم چکیأر"، "عاقئل دیشیم چئقدئ".

آد‌لارئنگ سان غۇشولماسئ‌نئنگ یازوو دۆزگۆنی

آد‌لارئنگ سان غۇشولماسئ غۇشولان سؤزۆنینگ اینچه-یۇغئنلئ‌لئغئنا همیشه ایریأر. امّا اۇنونگ غۇشولیان آدئ غارئشئق بۇغونلئ بۇلسا، اۇندا اۇل سؤزۆنگ سۇنگقئ بۇغنونا ایریأر.

ایشچی+لر، پیۇنر+لر.

غوزئ، سۆری یالئ بیرینجی بۇغنئ دۇداق چکیملی بۇلوپ، ایکینجی بۇغنئ ئ، ی سس‌لرینه غوتاران سؤزلره -لار، -لر غۇشولاندا، ایکینجی بۇغنئ دۇداقلاندئرئلئپ یازئلیار.

مثلم:
بیرلیگی غۇشولما کؤپلۆگی
سۆری -لر سۆرۆلر
غوزئ -لار غوزولار

سۇنگئ ی حارپئنا غوتاران آلئنما آد‌لارا سان غۇشولماسئ غۇشولاندا، آدئنگ سۇنگونداقئ بو حارپ‌لار دۆشۆریلیپ یازئلیار.

وۇژاتئی - وۇژاتئ‌لار.

5.5 آد‌لارئنگ یؤنگکمه بیلن اۆیتگیشی

یؤنگکمه غۇشولمالارئ مانئ تایئندان زادئنگ اۆچ شاخصا: مانگا، سانگا، اۇنگا،، کؤپلۆکده بیزه، سیزه، اۇلارا دگیشلی‌دیگینی گؤرکزیأرلر، یاغنئ زادئنگ بیرینجی شاخصا-سؤزلیجأ، ایکینجی شاخصا-دینگلیجأ، اۆچۆنجی شاخصا-گۆررۆنگه غاتناشمایانا دگیشلی‌دیگینی گؤرکزیأر.

آد‌لارئنگ یؤنگکمه غۇشولمالارئ

یؤنگکمه‌لر بیرلیگی کؤپلۆگی
منلیک -ئم، یم، وم، ۆم، -م. -ئمئز، یمیز، ومئز، ۆمیز، -مئز، -میز.
سنلیک -ئنگ، ینگ، ونگ، ۆنگ، -نگ. -ئنگئز، ینگیز، ونگئز، ۆنیز، -نگئز، -نگیز.
اۇنلوق -ئ، ی، -سئ، -سی. -ئ، ی، -سئ، -سی.
یؤنگکمه‌لر مئثال‌لار
بیرلیگی:
منلیک دایئم نارئم الیم اؤیۆم غۇشوم
سنلیک دایئنگ نارئنگ الینگ اؤیۆنگ غۇشونگ
اۇنلوق دایئسئ نارئ الی اؤیی غۇشئ
کؤپلۆکی:
منلیک دایئمئز نارئمئز الیمیز اؤیۆمیز غۇشومئز
سنلیک دایئنگئز نارئنگئز الینگیز اؤیۆنگیز غۇشونگئز
اۇنلوق دایئسئ نارئ الی اؤیی غۇشئ

یؤنگکمه غۇشولمالارئ‌نئنگ دگیشلیلیگی گؤرکزیشی

  1. بیر پرِدمِتینگ بیر آداما دگیشلی‌دیگینی گؤرکزیأن‌لر.

    منینگ غالامئم، غۇشوم.

  2. کؤپ پرِدمِتینگ بیر آداما دگیشلی‌دیگینی گؤرکزیأن‌لر.

    منینگ دپترلریم، غوش‌لارئم.

  3. بیر پرِدمِتینگ کؤپچۆلیگه دگیشلی‌دیگینی گؤرکزیأن‌لر.

    بیزینگ کیتابئمئز، دپتریمیز.

  4. کؤپ پرِدمِتینگ کؤپچۆلیگه دگیشلی‌دیگینی آنگلادیان‌لار.

    بیزینگ کیتاب‌لارئمئز، دپترلریمیز.

یؤنگکمه غۇشولمالارئ‌نئنگ یازوو دۆزگۆنی

  1. یؤنگکمه غۇشولمالارئ سؤزلرینگ اینچه‌لیک-یۇغئنلئق‌لارئنا دۇلئ ایریأرلر.

    کیتابئم، شأگیردیم.

  2. منلیک یؤنگکمأنینگ -وم، -ۆم، -ومئز، -ۆمیز، سنلیک یؤنگکمأنینگ -ونگ، -ۆنگ، -ونگئز، -ۆنگیز غۇشولمالارئ دۇداق چکیملیسی بۇلان بیر بۇغونلئ، چکیمسیز سسه غوتاریان آد‌لارا غۇشولیار.

    مثلم:
    یؤنگکمه بیرلیگی کؤپلۆگی
    منلیک سؤزۆم، غۇلوم، غۇشوم، گۆلۆم سؤزۆمیز، غۇلومئز، غۇشومئز، گۆلۆمیز
    سنلیک سؤزۆنگ، غۇلونگ، غۇشونگ، گۆلۆنگ سؤزۆنگیز، غۇلونگئز، غۇشونگئز، گۆلۆنگیز
  3. منلیک یؤنگکمأنینگ -ئم، -یم، -ئمئز، -یمیز،، سنلیک یؤنگکمأنینگ -ئنگ، -ینگ، -ئنگئز، -ینگیز غۇشولمالارئ کؤپ بۇغونلئ و دۇداق چکیملیسی بۇلمادئق بیر بۇغونلئ، چکیمسیز سسه غوتاریان آد‌لارا غۇشولیار.

    مثلم:
    یؤنگکمه بیرلیگی کؤپلۆگی
    منلیک دپتریم، غالامئم، ساچئم، الیم دپتریمیز، غالامئمئز، ساچئمئز، الیمیز
    سنلیک دپترینگ، غالامئنگ، ساچئنگ، الینگ دپترینگیز، غالامئنگئز، ساچئنگئز، الینگیز
  4. سۇنگئ ه سسی بیلن غوتاران آد‌لارا یؤنگکمه غۇشولماسئ غۇشولسا، منلیک و سنلیک یؤنگکمه‌لرینگ بیرلیگینده و کؤپلۆگینده ه سسی أ سسینه اؤورۆلیأر.

    مثلم: پنجیره، دسسه، چۆیشه، گؤل
    یؤنگکمه بیرلیگی کؤپلۆگی
    منلیک پنجیرأم، دسسأم، چۆیشأم، گؤلأم پنجیرأمیز، دسسأمیز، چۆیشأمیز، گؤلأمیز
    سنلیک پنجیرأنگ، دسسأنگ، چۆیشأنگ، گؤلأنگ پنجیرأنگیز، دسسأنگیز، چۆیشأنگیز، گؤلأنگیز

    انه، اجه یالئ ماشغالا غاتناشئغئنئ گؤرکزیأن آد‌لار بو دۆزگۆندن چئقیارلار.

  5. یؤنگکمه غۇشولمالارئندا و، ۆ حارپ‌لارئ ایکینجی بۇغون‌لاردا یازئلیارلار.

    گۆلۆم، گؤزۆمیز، اۇتونگئز.

  6. اولئ، غۇشغئ، غوزئ، اوقئ، سۆری، گؤنی یالئ سؤزلر ئ، ی سس‌لری‌نینگ اوزئن آیدئلیاندئغئ اۆچین بیرینجی و ایکینجی یؤنگکمه‌لرده دۇداقلاندئرئلمایار.

    اۆچۆنجی یؤنگکمه‌ده غئسغا آیدئلیاندئغئ اۆچین دۇداقلاندئرئلیار.

    اوقوسئ، گؤنۆسی، سۆرۆسی و. ش. م.

    چکیمسیز سس بیلن غوتاران آد‌لارا یؤنگکمه غۇشولمالارئ غۇشولاندا، گپله‌شیکده دۆشۆریلیپ گپلنیأر.

    اؤیمه، غالاممئز و. ش. م.

    شیله بۇلسا هم یازوودا بولار دۆشۆریلمأن یازئلیار.

    اؤیۆمه، غالامئمئز و. ش. م.

  7. سۇنگئ ز، ل، ن، ر، س، ش سسس‌لرینه غوتاران ایکی بۇغونلئ آصئل، یاساما آد‌لارئنگ ائزئنا چکیملی سس بیلن باشلانیان یؤنگکمه غۇشولمالارئ غۇشولاندا، اۇلارئنگ ایکینجی بۇغنونداقئ دار چکیملی‌لر دۆشۆریلیپ یازئلیار.

    ناغشئم، دنگزی، سؤوشۆنگ و.ش. م.

  8. ائزلارئ ک/ق، پ، ت، چ دئمئق سس‌لرینه غوتاران آد‌لارا یؤنگکمه غۇشولمالارئ غۇشولاندا، دئمئق سس‌لر دگیشلی آچئق سس‌لرینه اؤورۆلیأرلر.

    آغاچ-آغاجئنگ، بالئق-بالئغئ و. ش. م.

5.6 آد‌لارئنگ دۆشۆم بیلن اۆیتگییش‌لری

آد‌لارئنگ دۆشۆم بیلن اۆیتگیشینده‌‌ سؤزلمینگ پیکیر آنگلاتماغئ اۆچین اۇنئ حاصئل ادیأن سؤزلرینگ اؤزارا پوغتا باغلانئشماغئ گرک. سؤزلمده سؤزلرینگ شیله باغلانئشئغئنئ بۇلسا، اساسان، دۆشۆم غۇشولمالارئ یرینه یتیریأرلر.

تۆرکمن دیلینده آلتئ سانئ دۆشۆم بار. اۇلار اؤزلری‌نینگ خئزمات‌‌لارئ و فۇرمالارئ تایئندان بیری-بیریندن تاپاووتلئ‌دئرلار. هر بیر دۆشۆمینگ آیراتئن غۇشولمالارئ و دگیشلی سۇراغ‌لارئ بار.

دۆشۆم‌لرینگ آد‌لارئ دۆشۆم‌لرینگ سۇراغ‌لارئ
باش‌ دۆشۆم کیم؟ نأمه؟ نیره؟
ایه‌لیک دۆشۆم کیمینگ؟ نأمأنینگ؟ نیرأنینگ؟
یؤنلیش‌ دۆشۆم کیمه؟ نأمأ؟ نیرأ؟
ینگیش‌ دۆشۆم کیمی؟ نأمأنی؟ نیرأنی؟
واغت-اۇرون دۆشۆم کیمده؟ نأمه‌ده؟ نیرده؟
چئقئش‌ دۆشۆم کیمدن؟ نأمه‌دن؟ نیردن؟
مثلم:
دۆشۆم‌لرینگ آد‌لارئ مئثال‌لار
باش‌ دۆشۆم گؤزل دپتر آرچمان
ایه‌لیک دۆشۆم گؤزلینگ دپترینگ آرچمانئنگ
یؤنلیش‌ دۆشۆم گؤزله دپتره آرچمانا
ینگیش‌ دۆشۆم گؤزلی دپتری آرچمانئ
واغت-اۇرون دۆشۆم گؤزلده دپترده آرچماندا
چئقئش‌ دۆشۆم

گؤزلدن

دپتردن آرچماندان

دۆشۆم بیلن اۆیتگیأن آد‌لارئنگ یازوو دۆزگۆنی

چکیمسیز سسه غوتاریان آد‌لارئنگ دۆشۆم بیلن اۆیتگییشلری

دۆشۆم‌لرینگ آد‌لارئ دۆشۆم‌لرینگ غۇشولمالارئ مئثال‌لار
باش دۆشۆم - باغ، کلم، اۇت، گۆل
ایه‌لیک دۆشۆم -ئنگ، -ینگ، -ونگ، -ۆنگ باغئنگ، کلمینگ، اۇتونگ، گۆلۆنگ
یؤنلیش‌ دۆشۆم -ا، -ه باغا، کلمه، اۇتا، گۆله
ینگیش‌ دۆشۆم -ئ، -ی باغئ، کلمی، اۇتئ، گۆلی
واغت-اۇرون دۆشۆم -دا -ده باغدا، کلمده، اۇتدا، گۆلده
چئقئش‌ دۆشۆم -دان -دِن باغدان، کلمدن، اۇتدان، گۆلدن
  1. ایچینده دۇداق چکیملیسی بۇلان، چکیمسیز سسه غوتاریان بیر بۇغونلئ آد‌لارا ایه‌لیک دۆشۆمده -ونگ، -ۆنگ غۇشولماسئ غۇشولیار.

    غوش-غوشونگ، گۆل-گۆلۆنگ، اۇت-اۇتونگ، اؤی-اۇیۆنگ.

  2. دئمئق چ، ک/ق، پ، ت سس‌لرینه غوتاریان کؤپ بۇغونلئ آد‌لارئنگ سۇنگونداقئ چ، ک/ق، پ، ت سس‌لری ایه‌لیک، یؤنلیش، ینگیش‌ دۆشۆم‌لرینده ج، گ، ب، د سس‌لرینه اؤورۆلیأرلر.

    غاچ - آغاجئنگ، آغاجا، آغاجئ.

  3. چکیملیسی غئسغا آیدئلیان بیر بۇغونلئ آد‌لارئنگ سۇنگونداقئ چ، ک/ق، پ، ت سس‌لری ایه‌لیک، یؤنلیش، ینگیش‌ دۆشۆم‌لرینده ج، گ، ب، د سس‌لرینه اؤورۆلمه‌یأرلر، چکیملیسی اوزئن آیدئلیان آد‌لاردا بۇلسا اۇلار ج، گ/غ، ب، د سس‌لرینه اؤورۆلیأرلر.

    مثلم:
    باش‌ دۆشۆم ایه‌لیک دۆشۆم یؤنلیش‌ دۆشۆم ینگیش‌ دۆشۆم
    ساچ ساچئنگ ساچا ساچئ
    غاپ غابئنگ غابا غابئ

چکیملی سسه غوتاریان آد‌لارئنگ دۆشۆم بیلن اۆیتگییش‌لری

دۆشۆم‌لرینگ آد‌لارئ دۆشۆم‌لرینگ غۇشولمالارئ مئثال‌لار
باش‌ دۆشۆم - ماتا، گؤله، آتاسئ، جیگیسی
ایه‌لیک دۆشۆم -نئنگ، -نینگ ماتانئنگ، گؤلأنینگ، آتاسئ‌نئنگ، جیگیسی‌نینگ
یؤنلیش‌ دۆشۆم -ا، اِ(أ)، -نا، -نه ماتا، گؤلأ، آتاسئنا، جیگیسینه
ینگیش‌ دۆشۆم -نئ، -نی ماتانئ، گؤلأنی، آتاسئنئ، جیگیسنی
واغت-اۇرون دۆشۆم -دا، -ده -ندا، -نده ماتادا، گؤلده، آتاسئندا، جیگیسینده
چئقئش‌ دۆشۆم -دان، -دن، -ندان، -ندن ماتادان، گؤلدن، آتاسئندان، جیگیسیندن
  1. ئ و ی چکیملی‌لرینه غوتاریان آصئل آد‌لارئنگ سۇنگونداقئ ئ، ی یؤنلیش‌دۆشۆمده آ، أ چکیملی‌لرینه اؤورۆلیأرلر.

    غاپئ - غاپا، دری - درأ.

  2. ایکی بۇغونلئ آصئل آد‌لارئنگ بیرینجی بۇغنوندا دۇداق چکیملی بۇلسا، اۇندا اۇلارئنگ ایکینجی بۇغنونداقئ ئ، ی واغت-اۇرون و چئقئش‌ دۆشۆم‌لرده و، ۆ دۇداق چکیملی‌لرینه اؤورۆلیأرلر.

    مثلم:
    باش‌ دۆشۆم واغت-اۇرون دۆشۆم چئقئش‌ دۆشۆم
    غۇشغئ غۇشغودا غۇشغودان
    سۆری سۆرۆده سۆرۆدن
    سۇقئ سۇقودا سۇقودان
    بؤری بؤرۆده بؤرۆدن
  3. بیرینجی بۇغوندا دۇداق چکیملیسی بۇلان اۇنلوق یؤنگکمه‌دأکی ایکی بۇغونلئ آد‌لارئنگ سۇنگقئ چکیملیسی باش‌ دۆشۆمدن بیله‌کی دۆشۆم‌لرده دۇداقلاندئرئلیار.

    مثلم:
    باش دۆشۆم ایه‌لیک دۆشۆم یؤنلیش دۆشۆم ینگیش دۆشۆم واغت-اۇرون دۆشۆم چئقئش دۆشۆم
    اۇغلئ اۇغلونئنگ اۇغلونا اۇغلونئ اۇغلوندا اۇغلوندان
    گؤزی گؤزۆنینگ گؤزۆنه گؤزۆنی گؤزۆنده گؤزۆندن
  4. سۇنگ‌لارئ ه چکیملیسینه غوتاریان آد‌لار ایه‌لیک، یؤنلیش و ینگیش‌ دۆشۆم‌لر بیلن اۆیتگأنده شۇل ه سسی أ سسینه اؤورۆلیأر.

    مثلم:
    باش دۆشۆم ایه‌لیک دۆشۆم یؤنلیش دۆشۆم ینگیش دۆشۆم
    کأسه کأسأنینگ کأسأ کأسأنی
    کچه کچأنینگ کچأ کچأنی

سؤزلمی حاصئل ادیأن سؤزلر اؤزارا باغلانئشماق، ائلالاشماق اۆچین سؤز اۆیتگدیجی غۇشولمالارئ، یاغنئ سان، یؤنگکمه دۆشۆم غۇشولمالارئنئ قابول ادیأرلر. آد‌لار ایلکی سان غۇشولماسئنئ (کیتاب+لار)، سۇنگرا یؤنگکمه غۇشولماسئنئ (کیتاب+لار+ئمئز)، آخئردا هم دۆشۆم غۇشولماسئنئ (کیتاب+لار+ئمئز+ئنگ) قابول ادیأرلر.

مثلم:
دۆشۆم\یؤنگکمه منلیک سنلیک اۇنلوق
  بیرلیگی کؤپلۆگی بیرلیگی کؤپلۆگی بیرلیگی و کؤپلۆگی
باش دۆشۆم کیتابئم کیتابئمئز کیتابئنگ کیتابئنگئز کیتابئ
ایه‌لیک دۆشۆم کیتابئمئنگ کیتابئمئزئنگ کیتابئنگئنگ کیتابئنگئزئنگ کیتابئ‌نئنگ
یؤنلیش دۆشۆم کیتابئما کیتابئمئزا کیتابئنگا کیتابئنگئزا کیتابئنا
ینگیش دۆشۆم کیتابئمئ کیتابئمئزئ کیتابئنگئ کیتابئنگئزئ کیتابئنئ
واغت-اۇرون دۆشۆم کیتابئمدا کیتابئمئزدا کیتابئنگدا کیتابئنگئزدا کیتابئندا
چئقئش دۆشۆم کیتابئمدان کیتابئمئزدان کیتابئنگدان کیتابئنگئزدان کیتابئندان