نأهیلی؟، نأتۆیسلی؟، نننگسی؟ دیین سۇراغلارا جۇغاب بۇلوپ، بیر زادئنگ اؤزۆنه ماخصوص بۇلان آیراتئنلئغئنئ گؤرکزیأن سؤزلره صئپات دیییلیأر.
غئزئل کؤینک، شۇر سوو.
صئپاتلار آدلارئنگ دۆرلی آیراتئنلئقلارئنئ گؤرکزیپ، آدلارئ صئپاتلاندئرئپ گلمک بیلن اۆیتگدیجی غۇشولمالارئ (سان، یؤنگکمه، دۆشۆم) قابول اتمهیأرلر. اۆیتگدیجی غۇشولمالار اۇنونگ صئپاتلاندئریان آدئنا غۇشولیارلار.
غئزئل کؤینگینگ، آق دپترلر.
امّا صئپاتلار آد رۇلوندا گلنلرینده اۆیتگدیجی غۇشولمالارئ قابول ادیأرلر.
اؤکده (صئپات) اۇقووچئلار ائزا غالیانلارا کؤمکلشیأرلر.
اؤکدهلر (آد رۇلوندا) ائزا غالیانلارا کؤمکلشیأرلر.
یاغشئدان (آد رۇلوندا) آد غالار، یاماندان (آد رۇلوندا) سِت.
صئپاتلار غورلوشئ بۇیونچا سادا و غۇشما-تیرکش صئپاتلار تۇپارلارئنا بؤلۆنیأرلر.
پرِدمِتینگ، دۆشۆنجأنینگ آیراتئنلئغئنئ بیر سؤز آرقالئ آنگلادیان صئپاتلارا سادا صئپاتلار دیییلیأر. سادا صئپاتلار هم آصئل و یاساما صئپاتلارا بؤلۆنیأرلر.
صئپات یاسایجئ غۇشولمالار آرقالئ یاسالمان، آصلئندان صئپات آنگلادیان سؤزلره آصئل صئپاتلار دیییلیأر.
غارا (غالام)، آجئ (بورچ)، آغئر (یۆک)، تورشئ (غاتئق).
صئپات یاسایجئ غۇشولمالارئنگ کؤمگی بیلن یاسالان صئپاتلارا یاساما صئپاتلار دیییلیأر.
سوولئ (یاب)، اوتانجانگ (اۇغلان)، دوزسوز (ناهار)، سۆیتلی (سئغئر)، گۆیزلۆک (بوغدای)، سیلکمه (تلپک).
بیردن کؤپ سؤزۆنگ غۇشولئپ یا ایکی سؤزۆنگ تیرکشیپ اولانماغئندان حاصئل بۇلیان صئپاتلارا غۇشما صئپاتلار دیییلیأر.
اوزئن بۇیلئ (غئز)، سۆیجی دیللی (آدام)، اگرم-بوغرام (یۇل)، بۆدۆر-سۆدۆر (میدانچا).
آدلاردان صئپاتلارئ یاساماق اۆچین اساسان، شو غۇشولمالار اولانئلیار:
| غۇشولمالار | مئثاللار |
|---|---|
| -لئ، -لی | عئلئملئ، بیلیملی |
| -چئ، -چی | ضارپچئ، دمچی |
| بی- | بیمازا، بیواغت |
| -سئز، -سیز، سوز، -سۆز | مالسئز، گۆلسۆز |
| -لاق، -لک | اتلِک، گۆللِک |
| -چا، -چه | کؤینکچه |
| -لئق، -لیک، -لوق، -لۆک | اۇتلوق، گۆیزلۆک |
| --قئ، -کی | غئشقئ، شهردأکی |
| -دار، -حۇر، -کش، -گأر | آلغئدار، سۆیتحۇر، زحمتکش، حیلهگأر |
اۇبلاست، کۇنترۇل یالئ سؤزلر آدلارئ آیئقلاپ، شۇل دوروشلارئنا صئپاتلئق رۇلونئ یرینه یتیریأرلر.
اۇبلاست قۇمیتِتی، کۇنترۇل ایش
ادبییات، مدنییت، سئیاسات یالئ سؤزلرده آت، -یات، -ِت بؤلکلرینی تاشلاماق بیلن هم صئپاتلار یاسالیارلار.
| آد | صئپات | مئثال |
|---|---|---|
| ادبییات | ادبی | ادبی اثرلر |
| مدنییت | مدنی | مدنی ایشلر |
| سئیاسات | سئیاسئ | سئیاسئ بؤلۆم |
بیرنأچه آد سؤزلری هیچ هیلی غۇشولما قابول اتمأن، اؤزلرینینگ دگیشلی سؤزلری بیلن گلنلرینده صئپاتلئق رۇلونئ یرینه یتیریأرلر.
یۆپک دۇن، کۆمۆش ساغات، بوغدای چؤرک، چۇیون غازان و. ش. م.
آشاقداقئ غۇشولمالار آرقالئ ایشلیکلردن صئپاتلار یاسالیارلار:
| غۇشولمالار | مئثاللار |
|---|---|
| -چ | ایمنچ (زات)، غئسغانچ (آدام) |
| -جانگ، -جنگ | اوتانجانگ (غئز)، اؤوۆنجنگ (اۇغلان) |
| -اق، اک، -ک | غۇرقاق (اۇغلان)، اۆرکک (مال)، دیشلک (یابئ) |
| -غاق، -گک | تایغاق (یر)، بزگک (مال) |
| -اغان، اگن | یاتاغان (آدام)، گزگن (گیۇلۇگ) |
| -مازاق، -مزک | باقمازاق (اۇغلان)، گۆرلمزک (آدام) |
| -غئن، -گین، -غون، -گۆن | غورغون، غئزغئن (جان)، بیتگین (حاصئل)، اؤتگۆر (پئچاق)، دویغور (آوچئ)، |
| -ارمان، -ِرمن | آلارمان (سؤوداگأر)، ادرمن (ایشچی). |
| -ئق، یک، وق، ۆک | آچئق (غاپئ)، گأدیک (پیل)، یۇلوق (یۆپ)، گؤمۆک (غورروق) |
| -غئ، -گی | سانالغئ (پول)، ادیلگی (ایش) |
صئپاتلار سؤزلمده صئپاتلاندئریان آدلارئنئنگ هیلی و گؤرنۆشی بۇیونچا دۆرلی-دۆرلی آیراتئنلئقلارئ گؤرکزمک اۆچین کأبیر غۇشولمالارئ قابول ادیأرلر. شو هیلی غۇشولمالار آرقالئ هم صئپاتلارئنگ آیرئ-آیرئ درجهلرینی گؤرکزیأرلر. صئپاتلارئنگ دۆیپ، کملیک و آرتئقلئق درجهلرینی بللمک بۇلیار.
درجه یاسایجئ غۇشولمانئ قابول اتمهدیک آصئل و یاساما صئپاتلارا صئپاتلارئنگ دۆیپ درجهسی دیییلیأر.
آق، سارئ، یارانجانگ، اؤوۆنجنگ، بیلیملی، اؤسگۆن، آچئق و. ش. م.
صئپاتلارئنگ کملیک درجهسی صئپاتلارئنگ سۇنگونا -ئمتئل -یمتیل، -ومتئل، -ۆمتیل، -متئل، -متیل، -ئمتئق، -یمتیک، -ومتئق، -ۆمتۆک، -متئق، -متیک، -غئلت، -راق، -رأک، -جا، -جه یالئ غۇشولمالارئنگ غۇشولماغئ بیلن یاسالیارلار.
آغ+ئمتئل ماتا، دۇر+ومتئل آت، گؤگ+ۆمتیک کأسه، غارا+متئل دمیر، آجئ+متئق اوناش، شۇر+ومتئق سوو، گؤگ+رأک ماتا، آق+جا غوزئ.
راق، -رأک غۇشولماسئ دینگه کملیک درجهسینه خئزمات اتمأن، دنگشدیرمگی هم آنگلادئپ بیلر.
من سندن کیچیرأک.
ائزئ چکیمسیز سسه غوتاران دۇداق چکیملیلی، بیر بۇغونلئ صئپاتلارا -ومتئل، -ۆمتیل، -ومتئق، -ۆمتیک غۇشولمالارئ غۇشولیارلار و شیله هم یازئلیارلار.
دۇر - دۇرومتئل آت، شۇر - شۇرومتئل سوو.
سۇنگئ ئ، ی سسلری بیلن غوتاران، بیرینجی بۇغنوندا دۇداق چکیملیسی بۇلان صئپاتلارا شو غۇشولمالار غۇشولاندا ئ، ی سسی دۇداق چکیملیسینه اؤورۆلیپ یازئلیارلار.
تورشئ - تورشومتئق، سۆیجی - سۆیجۆمتیل.
غئزئل، سارئ صئپاتلارئنا -غئلت غۇشولماسئ غۇشولاندا، غئزئل سؤزۆنینگ -ئل سسلری و سارئ سؤزۆنینگ هم سۇنگقئ -ئ سسی دۆشیأر و شیله یازئلیار.
غئزئل - غئزغئلت کؤینک، سارئ - سارغئلت قاغئز.
ایکی بۇغونلئ یا-دا چکیملیسی اوزئن آیدئلئپ، سۇنگئ ک/ق، پ، ت، چ دئمئق سسلری بیلن غوتاران بیر بۇغونلئ صئپاتلارا چکیملی سس بیلن باشلانیان و -راق، -رأک غۇشولمالارئ غۇشولاندا، دئمئق سسلر اؤزلرینینگ دگیشلی آچئق سسلرینه اؤورۆلیأرلر.
گؤک - گؤگرأک، آق - آغراق، آغساق - آغساغراق، اۇنگات - اۇنگادراق.
سۇنگئ چکیمسیز سس بیلن غوتاران صئپاتلارا -راق، -رأک غۇشولماسئ غۇشولاندا کؤپلنچ ر سسینینگ اؤنگۆندن غۇوشاجئق ئ، ی، و، ۆ سسلری اشیدیلیأرلر، امّا اۇلار یازئلمایارلار.
| یالنگئش | دۇغرئ |
|---|---|
| یاشئلئراق | یاشئلراق |
| گؤگۆرأک | گؤگرأک |
صئپاتلارئنگ آرتئقلئق درجهسی صئپاتلارئنگ اؤنگۆندن اینگ، اؤرأن، جودا، خاص، چئم، شار، چوو یالئ سؤزلرینگ گتیریلمگی، آصئل صئپاتئنگ غایتالانماغئ و آصئل صئپاتئنگ ایلکی بۇغنونئنگ چکیمسیز سسینه چنلی آلنئپ، سۇنگ م، ن، س سسلرینینگ بیرینینگ گتیریلمگی بیلن یاسالئپ، صئپاتا آرتئقلئق، گۆیچلندیریجی یۇقوندئسئنئ بریأر.
| آصئل صئپات | صئپاتئنگ آرتئقلئق درجهسی |
|---|---|
| آق | آپ-آق (غوزئ) |
| دۇغرئ | دۇس-دۇغرئ (تاغتا) |
| غارا | شار غارا (ساچ) |
| غئزئل | چئم غئزئل (چأینک) |
صئپاتلارئنگ آرتئقلئق درجهسینده اؤنگۆندن غایتالانیان بؤلک بیلن صئپاتئنگ آراسئندا دفیس غۇیولیار.
آپ-آق، گؤم-گؤک، ساپ-سارئ.
صئپاتلارئنگ اؤنگۆندن شار، چوو، اینگ، چئم یالئ بؤلکلر گلن-ده اۇلار بیلن صئپاتلارئنگ آراسئندا دفیس غۇیولمایار.
شار غارا، چوو آق، چئم غئزئل.
هر بیر سؤزۆنگ دیین یالئ سینۇنیملرینینگ بۇلشئ کیمین، صئپاتلارئنگ هم سینۇنیملری بۇلیار. سینۇنیمیک صئپاتلار آیدئلئشئ و یازئلئشئ تاپاووتلئ، مانئسئ بیرمنگزش بۇلان صئپاتلار.
غۇوئ، یاغشئ، اۇنگات: "غاررئ غۇوئ، اۇرتا اۇنگات، یاش یاغشئ" (غۇشغئ).
چپر اثرلرده یا-دا بیلهکی یرلرده سینۇنیمیک صئپاتلارئنگ اولانئلماغئ بو:
سینۇنیمیک صئپاتلار (یا-دا صئپاتلارئنگ سینۇنیملری) شۇل دیلینگ اؤز دیالکتینینگ کأبیر سؤزلرینینگ یرلیکلی اولانئلماغئنئنگ، اۇل دیله بیلهکی دیللردن گچیپ اۇرناشئپ گیدن سؤزلرینگ پیدالانئلماغئندان (ساپاق-درس، مهر-موحابّت)، اینترناسیۇنال سؤزلرینینگ غاتناشدئرئلماغئندان، کأحالاتلاردا دۇلئ مانئداش بۇلماسا-دا، بللی-بللی سؤزلرینگ کۇنتکستده مانئداش، اوغورداش بۇلوپ گتیریلمگیندن و بیلهکی شۇنگا منگزش کأبیر پرۇسسلرینگ نتیجهسینده عمله گلیپ بیلر.