تۆرکمن دیلی

4. سؤزلمینگ آیئقلایجئ آغضالارئ

سؤزلمده باش‌ آغضالارا یا-دا اؤزارا بیر-بیرلرینه باغلانئپ، اۇلارئ آیئقلاپ، اۇلار دۇغروسئندا بللی بیر سۇراغا جۇغاب بۇلوپ گلیأن سؤزلره آیئقلایجئ آغضالار دیییلیأر.

اۇراز ایشدن اؤیلأن گلدی.

آیئقلایجئ آغضالار اؤز باغلانیان سؤزلری تایئندان ایکی تۇپارا بؤلۆنیأرلر: آیئرغئچ‌لار و دۇلدورغئچ‌لار.

4.1 آیئرغئچ‌لار

سؤزلمده آد‌لارا، آد رۇلوندا گلن سؤزلره باغلانئپ، اۇلارئ آیئقلاپ گلن سؤزلره آیئرغئچ‌لار دیییلیأر.

اۇنونگ گۆررۆنگینی کسدی‌لر.

آیئرغئچ‌لار آیئقلایان سؤزلرینه ائلالاشما، یاناشما و اِیِرمه یۇل‌لارئ آرقالئ باغلانیارلار.

آیئرغئچ‌لار آنگلادیان مانئ‌لارئنا، جۇغاب بۇلیان سۇراغ‌لارئنا و باغلانئش یۇل‌لارئنا غاراپ، اۆچ تۇپارا بؤلۆنیأرلر:

  1. دگیشلیلیک آیئرغئجئ کیمینگ؟ نأمأنینگ؟ نیرأنینگ؟ هایسئ؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، سؤزلمینگ آد‌لاردان بۇلان و آد فۇرماسئندا گلن آغضالارئنا باغلانیار. اۇل مانئ تایئندان بیر زادئنگ کیمینگکی یا نأمأنینگکی‌دیگینی، کیمه نأمأ دگیشلی‌دیگینی، غئمئلدئ‌نئنگ هم کیمه نأمأ داخئللئ‌دئغئنئ گؤرکزیأر.

    آرتئغئنگ (کیمینگ؟) گؤزی یۇلدادئ.

    باغلانیان سؤزۆنی آیئقلاپ گلن سؤز ایه‌لیک دۆشۆمینگ غۇشولماسئز فۇرماسئندا گلنده هم دگیشلیلیک آیئرغئجئ حاساب ادیلملی‌دیر.

    یاقئملئ آیدئم (نأمأنینگ؟) سسی گلیأردی.

  2. صئپات آیئرغئجئ نننگسی؟ نأهیلی؟ هایسئ؟ نأچِنجی؟ نأمه‌دن؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، بیر زادئنگ هیلینی، بۇلشونئ، غئلئق-خأصییتینی، نأچه‌دیگینی، گؤرنۆشینی، نأمه‌دن ادیلندیگینی، کسب-کأرینی، اۇرنونئ گؤرکزیپ، باش‌ دۆشۆم فۇرماسئندا بۇلیار و اؤز آیئقلایان سؤزۆنینگ، کؤپلنچ، اؤنگۆندن و کأبیر یاغدای‌لاردا هم ائزئندان گلیأر. صئپات آیئرغئجئ صئپات‌لاردان، گؤرکزمه چالئشمالارئندان، سان‌لاردان، اۇرتاق ایشلیک‌‌لردن، ایشلیگینگ حؤکمانلئق فۇرماسئندان، کسب-کأر و ماشغالا آراغاتناشئغئنئ گؤرکزیأن سؤزلردن بۇلیار.

    بو باغدا میوه‌لی (نأهیلی؟) آغاچ‌لار کؤپ. (صئپاتدان.)

    شو (هایسئ؟) کیتاب کیمینگکی؟ (گؤرکزمه چاشئلماسئندان.)

    چاغاجئق‌لار آقار (هایسئ؟) سووونگ بۇیوندا اۇینایاردئ‌لار. (اۇرتاق ایشلیکدن.)

    بیز اؤیده ایشله‌ملی (هایسئ؟) تابشئرئق‌لارئنگ هممه‌سینی ایشلأپ بۇلدوق. (ایشلیگینگ حؤکمانلئق فۇرماسئندان.)

    چۇپان (هایسئ؟) قادئر غۇیون‌لارئ اۇنگات باقیار. (کسب-کأر گؤرکزیأن آددان.)

  3. منگزتمه آیئرغئجئ کیم یالئ؟ نأمه یالئ؟ نیره یالئ؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، بیر زادئنگ، بیر آدامئنگ باشغا بیر زادا یا-دا آداما گؤرنۆش، خأصییت تایئندان منگزدیلیأندیگینی گؤرکزیأر و اؤز ائزئندان یالئ، کیمین، دک کؤمکچی‌لری گتیریلن آد‌لاردان بۇلیار.

    من جیگیمینگ نار یالئ (نأمه یالئ؟) یانگاغئندان اۇغشادئم.

4.2 دۇلدورغئچ‌لار

سؤزلمینگ ایشلیک‌‌لردن بۇلان هر بیر آغضاسئنا باغلانئپ، شۇلارئ آیئقلاپ گلیأن سؤزلره دۇلدورغئچ‌لار دیییلیأر. دۇلدورغئچ‌لار غئمئلدئ-حرکته دگیشلی یاغدای‌لارئ گؤرکزیأرلر.

مئخمان‌لار جایا گیردی‌لر.

دۇلدورغئچ‌لار آنگلادیان مانئ‌لارئنا و جۇغاب بۇلیان سۇراغ‌لارئنا غاراپ، دۇقوز تۇپارا بؤلۆنیأرلر:

واغت دۇلدورغئجئ

واغت دۇلدورغئجئ آیئقلایان سؤزۆنینگ آنگلادیان غئمئلدئ-حرکتی‌نینگ واغتئنئ بیلدیریأر و هاچان؟ نأواغت؟ نأچه واغت؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلیار.

واغت دۇلدورغئجئ شۇلار یالئ سؤزلردن بۇلوپ بیلیأر:

  1. واغت آنگلادیان ایر، گیچ، آغشام، دانگدان یالئ سؤزلردن.

    بیز چؤله ایر (هاچان؟) گیتدیک.

  2. واغت-اۇرون دۆشۆمدأکی کأبیر سؤزلردن.

    بیزینگ گؤچۆپ گلنیمیزه اۆچ یئل (نأچه واغت؟) بۇلدئ.

  3. اؤنگ، سۇنگ، اۇوال، بأری یالئ سؤزلرینگ کؤمگی بیلن.

    واقا اۇن یئل موندان اۇوال (هاچان؟) بۇلوپدئ.

    بیز ایکی ساغاتدان بأری (هاچاندان بأری؟) سانگا غاراشئپ اۇتئرئس.

  4. چنلی سؤزۆنینگ کؤمگی بیلن.

    بیز بو ایشی آغشاما چنلی (هاچانا چنلی؟) غوتارارئس.

  5. چئقئش‌دۆشۆمده گلن کأبیر سؤزلردن.

    اۇیون ینه بأش‌ گۆندن (هاچان؟) باشلانیار.

اۇرون دۇلدورغئجئ

اۇرون دۇلدورغئجئ کیمده؟ نأمه‌‌ده؟ نیره‌ده؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغا بۇلوپ، سؤزلمده آنگلادئلیان پیکیرینگ اۇرنونئ، بۇلان یرینی گؤرکزیأر. اۇرون دۇلدورغئجئ واغت-اۇرون دۆشۆمیندأکی سؤزلردن بۇلیار.

آماندا (کیمده؟) غۇوئ کیتاب‌لار کؤپ.

گؤرکزمه چالئشمالارئ کأبیر یاغدای‌لاردا ائزلارئنداقئ سؤز بیلن بیله‌لیکده اۇرون دۇلدورغئجئ بۇلوپ بیلر.

بو یرده (نیره‌ده؟) اولئ استادیۇن غورولجاق.

واغت-اۇرون دۆشۆمدأکی طاراپ، یان، غاپدال سؤزلری اؤزلرینی آیئقلایان سؤزلر بیلن بیله اۇرون دۇلدورغئجئ بۇلوپ بیلر.

بیز کلوبونگ بأری طاراپئندا (نیره‌ده؟) دوردوق.

یؤنلیش‌دۇلدورغئجئ

یؤنلیش‌دۇلدورغئجئ کیمه؟ نأمأ؟ نیرأ؟ نأچأ؟ دیین سۇراغ‌لار جۇغاب بۇلوپ، سؤزلمده آنگلادئلیان پیکیرینگ، غئمئلدئ‌نئنگ نیرأ یؤنِلِندیگینی کیمه نأمأ گؤنۆکدیریلندیگینی گؤرکزیأر. یؤنلیش‌دۇلدورغئجئ یؤنلیش‌ دۆشۆمدأکی سؤزلردن بۇلیار.

اۇلار دۆین تجنه گیتدی‌لر.

آنگرئق، بأریک، ایلریک، غایراق، آشاق، یۇقارئق یالئ طاراپ گؤرکزیأن سؤزلر شۇل دوروش‌لارئنا اوغور گؤرکزیپ بیلیأندیک‌‌لری اۆچین یؤنلیش‌ دۇلدورغئجئ بۇلیارلار.

اۇغلان‌لار ایلریک گیتدی‌لر.

طاراپ، یان، تای، غاپدال سؤزلری هم یؤنلیش دۆشۆمده گلنده یؤنلیش‌دۇلدورغئجئ بۇلوپ بیلیأر.

اۇتلئ غئغئرئپ، غاپدالا سۆینۆپ گیتدی.

یؤنلیش‌ دۇلدورغئجئ بیر زادئنگ سان تایدان باهاسئنئ هم آنگلادئپ بیلر.

من یاغلئغئ اۇن بأش مانادا آلدئم.

ینگیش‌ دۇلدورغئجئ

ینگیش‌ دۇلدورغئجئ کیمی؟ نأمأنی؟ نیرأنی؟ نأچأنی؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، غئمئلدئ‌نئنگ هایسئ زادا گچیأندیگینی، هایسئ زادا تأثیر ادیأندیگینی گؤرکزیأر و ینگیش‌ دۆشۆمدأکی سؤزلردن بۇلیار.

اِللینی ایکأ بؤلۆنگ.

حاقئندالئق دۇلدورغئجئ

حاقئندالئق دۇلدورغئجئ کیم حاقئندا؟ نأمه حاقئندا؟ کیم دۇغروسئندا؟ نأمه دۇغروسئندا؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، ایشینگ بیر آدام یا بیر زات حاقئندالئغئنئ آنگلادیار.

بو دۇلدورغئچ آد فۇرماسئندا یا-دا آد یرینه اولانئلیان هر بیر سؤزۆنگ ائز یانئندان حاقئندا، دۇغروسئندا، باراسئندا، باباتئندا، حاقدا، دۇغرودا، بارادا یالئ کؤمکچی سؤزلری گتیرمک بیلن عمله گلیأر.

موغالّئم شاهئر حاقدا گۆررۆنگ اتدی.

چئقئش‌ دۇلدورغئجئ

چئقئش‌ دۇلدورغئجئ کیمدن؟ نأمه‌دن؟ نیره‌دن؟ نأچه‌دن؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، کؤپلنچ، غئمئلدئ‌نئنگ باشلانان نۇقاطئنئ، بیر زادئنگ آلنان یرینی، اۇنونگ نأمه‌دن ادیلندیگینی و شۇنگا منگزش‌لری گؤرکزیپ بیلر. چئقئش‌ دۇلدورغئجئ چئقئش‌ دۆشۆمدأکی سؤزلردن بۇلیار.

اۇراز ایشدن چئقدئ.

سبأب هم ماقصاد دۇلدورغئجئ

سبأب هم ماقصاد دۇلدورغئجئ کیم سبأبلی؟ نأمه سبأبلی؟ کیم اۆچین؟ نأمه اۆچین؟ نأمه اتمأگه؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، غئمئلدئ‌نئنگ یۆزه چئقماغئ‌نئنگ سبأبینی یا-دا ماقصادئنئ گؤرکزیأر. اۇل شو آشاقداقئ کؤمکچی سؤزلر آرقالئ حاصئل بۇلیارلار.

باش‌ دۆشۆمده گلن آد‌لاردان سۇنگ سبأبلی، زرارلئ، مئناسئبتلی کؤمکچی‌لرینی گتیرمک بیلن.

بیز  اولاغ‌سئزلئق زرارلئ (نأمه زرارلئ؟) کؤسندیک.

باش و ایه‌لیک دۆشۆم‌لرده گلن آد‌لاردان، آد رۇلوندا گلن سؤزلردن ایشلیگینگ نأمألیم فۇرماسئندان سۇنگ  اۆچین، یۇلوندا، اوغروندا، ماقصادئ بیلن کؤمکچی‌لرینی گتیرمک آرقالئ.

اجم منی گؤرمک اۆچین گلیپ‌دیر.

یؤنلیش‌ دۆشۆمده گلن ایشلیگینگ نأمألیم فۇرماسئ کؤمکچی سؤزسۆز-ده سبأب هم ماقصاد دۇلدورغئجئ بۇلوپ بیلر.

اۇلار یارئشماغا گلدی‌لر.

حال-یاغدای دۇلدورغئجئ

حال-یاغدای دۇلدورغئجئ نأدیپ؟ نننگسی؟ نأهیلی؟ نأمه بیلن؟ کیم بیلن؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، غئمئلدئ‌نئنگ نأهیلی یاغدایدا، نننگسی بۇلوپ یۆزه چئقانئنئ، اۇنونگ هیلینی، باشغا بیری بیلن بیله‌لیکده بۇلانئنئ، کیم یا نأمه اۆستی بیلن یرینه یتیریلنینی و شو منگزش‌لری گؤرکزیپ بیلر.

سۇنا کؤینگی چالت و اۇنگات تیکیأر.

حال-یاغدای دۇلدورغئجئ بیرنأچه یۇل‌لار بیلن یاسالیار:

  1. یاغدای گؤرکزیأن حال‌لاردان.

    اۇل سوودا آرقانلئغئنا یۆزدی.

  2. حال ایشلیک‌‌لردن.

    اۇل ایشینه پئیادالاپ گیتدی.

  3. ائزلارئنا -چا، -چه غۇشولئپ یاسالان سؤزلردن.

    بیز کلاسدا روسچا اؤورنیأریس.

  4. حال رۇلونا گلن صئپات‌لاردان.

    ینگیش‌ گۆنۆنی دابارالئ بلله‌دیک.

منگزتمه دۇلدورغئجئ

منگزتمه دۇلدورغئجئ نننگسی؟ نأهیلی؟ دیین سۇراغ‌لارا جۇغاب بۇلوپ، بیر غئمئلدئ-حرکتینگ ایکینجی بیر غئمئلدا منگزدیلیأندیگینی گؤرکزیأر و اؤز ائزئندان یالئ، کیمین، دک (دِی) کؤمکچی‌لری گتیریلن سؤزلردن بۇلیار.

اۇل یای کیمین بۆکۆلدی.

منگزتمه دۇلدورغئجئ -چا، -چه غۇشولماسئنئ قابول ادن آد‌لاردان هم بۇلوپ بیلیأر.

دوشمانئنگ پِشِچه بۇلسا، پیلچه (نأهیلی؟) گؤر.