تۆرکمن دیلینی گرامماتیکا تایدان درنگمگینگ اساسئ اۆچ گؤرنۆشی مألیمدیر: فۇنتیک درنگو، مۇرفۇلۇگیک درنگو، سینتاکتیک درنگو.
فۇنتیک درنگو سؤزلرینگ سس دۆزۆمینی درنگمکدیر. موندا سؤزی عمله گتیریأن سسلر سلجریلیأر و اۇلارئنگ چکیملی یا چکیمسیز، اینچهلیک-یۇغئنلئق، دۇداقلانماق-دۇداقلانمازلئق، آچئقلئق-دئمئقلئق، اوزئن-غئسغالئق، گینگ-دارلئق، سۇنۇرلئ-سۇنۇرسئز... یالئ خأصییتلری بللنیأر.
الک
اِ - چکیملی، اینچه چکیملی، گینگ چکیملی، دۇداقلانمایان، غئسغا چکیملی.
ل - چکیمسیز، آچئق چکیمسیز، سۇنۇرلئ.
-ِ - چکیملی، اینچه چکیملی، گینگ چکیملی، دۇداقلانمایان، غئسغا چکیملی.
ک - چکیمسیز، دئمئق چکیمسیز.
مۇرفۇلۇگیک درنگو سؤزلرینگ دۆزۆمینی (آصئل سؤز و یاساما سؤز، هیللرینی) سادا سؤز، غۇشما سؤز، تیرکشسؤز، سؤز تۇپارلارئنئ (هایسئ سؤز تۇپارئنداندئغئنئ)، غۇشولمالارئ (سؤز یاسایجئ، فۇرما یاسایجئ، سؤز اۆیتگدیجی) یۆزه چئقاریار.
صاپار - اۇقووچئلارئنگ اؤکدهسی.
سینتاکتیک درنگو سؤزلمینگ آیدئلئش أهنگی بۇیونچا هیللرینی (خابار سؤزلمی، سۇراغ سؤزلمی، یۆزلنمه سؤزلمی)، باش و آیئقلایجئ آغضالارئنئ (ایه، خابار، آیئرغئچ، دۇلدروغئچ)، سؤزلملرینگ غورلوشئنئ (یؤنهکی سؤزلم، غۇشما سؤزلم) درنگیأر.
ای، یۇلداشلار، بیجین یئلئ سۇووق گلأیسه اۇدونئنگئز اۆپجۆنمی؟
سۇراغ-سؤزلمی، غۇشما سؤزلم، اِیِرجِنگلی غۇشما سؤزلم، دۇلئ دأل سؤزلم (اگر، هۇوا، سیزینگ یالئ سؤزلر گتیریلمأندیر). سؤزلمدأکی باش سؤزلم ایهلی، ایهسی - اۇدونئنگئز، خابارئ - اۆپجۆنمی؟
باش سؤزلمده اۇدونئنگئز سؤزی ایهدیر.
اِیِرجِنگ سؤزلمده بیجین سؤزی یئلئ سؤزۆنه باغلانئپ، ایهلیک آیئرغئجئ بۇلوپ گلیأر. یؤنه شۇل سؤز غوتارنئقلئ فۇرمالاشماندئر (بیجینینگ یئلئ).
یئلئ سؤزی اِیِرجِنگ سؤزلمینگ ایهسی، گلأیسه سؤزی اِیِرجِنگ سؤزلمینگ (دۇلئ فۇرمالاشمادئق) خابارئ.
سۇووق سؤزی بۇلسا هۇوا (سؤزلمینگ داشئندا) باغلانئپ، صئپات آیئرغئجئ بۇلوپ گلیأر.
ای - سؤزلم آغضاسئ حاسابلانمایان سؤز، اۆملۆک.
یۇلداشلار - یۆز توتما سؤزی.
یاز گلدی، گۆن چئقدئ، گۆلألکلر، چۇپان تلپکلر، کؤملکلر میدانئ بزدی.
خابار سؤزلمی، غۇشما سؤزلم، دۆزملی غۇشما سؤزلم. یاز گلدی، گۆن چئقدئ سؤزلملری یئغناق یؤنهکی سؤزلملر. ایه خابارلارئ بار. ایهسی - یاز، گۆن. خابارلارئ - گلدی، چئقدئ.
ایکینجی سؤزلم - یایرانگ یؤنهکی سؤزلم. بزدی - خابار. گۆلألکلر، چۇپان تلپکلر یا کؤملکلر - (دنگدش) - ایه. میدانئ سؤزی ایشلیگه (بزدی) باغلانئپ ینگیش دۇلدورغئجئ بۇلوپ گلیأر.